Missen als een ronde vorm, een recensie in de Leeuwarder Courant.
Hanne Hagenaars: rouwprocessen in merkwaardig kunstboek
Auteur: Dirk van Ginkel
Hanne Hagenaars vroeg kunstenaars overal ter wereld naar hun omgang met de dood van hun naasten. Ze verzamelde vijftig verhalen en minstens zoveel kunstwerken. Conclusie: maken helpt.
’Missen als een ronde vorm’ van Hanne Hagenaars (1960) is een merkwaardige uitgave. Dat begint al bij de buitenkant. Het is een boek zonder aanprijzende flapteksten, zonder foto en introductie van de auteur, zonder enige aanduiding over aard en bedoeling van het werk. En dan is het omslag ook nog eens uitsluitend aan de achterkant van het boekblok gelijmd, zodat de rug met de aaneengenaaide katernen open en bloot te zien is. Het geheel maakt daardoor een nogal kwetsbare en raadselachtige indruk.
Het enige dat je weet als je aan dit boek begint, nadat je de pagina’s onder je duim door hebt laten snorren, is dat het een reeks korte teksten bevat met hier en daar een gedicht en verder veel afbeeldingen van kunstwerken. Er zit niets anders op dan te beginnen bij het begin en gaandeweg te ontdekken wat de bedoeling is.
Verloren herinneringen
Hagenaars, tot voor een paar jaar geleden conservator moderne kunst bij het Fries Museum, leren we in de eerste teksten kennen als iemand die op jonge leeftijd haar moeder verloor. Haar vader en diens snel aangetreden nieuwe echtgenote deden of de moeder er nooit geweest was. ‘We spraken nauwelijks meer over haar, alsof ze niet alleen dood was gegaan maar helemaal uit ons leven was verdwenen.’ Hagenaars, inmiddels ouder dan haar moeder ooit geworden is, wil dat gemis op een of andere manier goed maken. De lezer volgt haar op een zoektocht naar verloren herinneringen. Via energetische healers en sjamanen met wie ze vooroudervelden bezoekt tot aan een concrete duik in een verzameling familiefoto’s. Maar vooral trekt ze de wereld over om kunstenaars te bezoeken om hun verhalen te horen over hoe zij omgaan met het verlies van dierbaren.
Ronde vorm
Kunstenaars geven vorm aan gemis door kunst te maken en dat blijkt op heel veel manieren te kunnen. Door een installatie samen te stellen uit de spulletjes waarmee een geliefde oma zich omringde. Door de kamer waar de kunstenaar hoorde van de dood van haar vader telkens opnieuw te schilderen. Door van moeders oude lakens, handdoeken en poetsdoeken zachte knuffels te maken. En natuurlijk door portretten te schilderen. Maar ook kun je samen met anderen kunst maken.
Transgendervrouwen in Brazilië
Een van de ontroerendste verhalen is opgetekend in Brazilië. Een groepje transgendervrouwen herdenkt de moord op een van hen door een grote witte doek over de grond van de plaats delict te slepen waardoor modder en bloedresten opgenomen worden. Op het doek borduren de vrouwen vervolgens, als hommage aan de overledene, ‘een prachtige voorstelling van hoop, verdriet en verbinding’.
Hagenaars zelf ging ook aan de slag met textiel op basis van de garderobe van haar moeder. Ze schrijft: ‘Ik heb de kleding opnieuw gemaakt, kleiner, de kleding zoals ik me die herinnerde. Met iedere steek kwam ik dichter bij je. Met iedere steek vielen we meer samen’.
Als lezer van dit boek weet je, net als bij een rouwproces, niet wat je te wachten staat. In die zin is de kwetsbare fysieke verschijning van het boek met z’n raadselachtige gebrek aan informatie op z’n plaats. Pas als je het boek uit hebt en dichtslaat, zijn alle losse draadjes afgehecht en is het verhaal rond.
Boek
Titel Missen als een ronde vorm
Uitgever Art Paper Editions
Prijs 29 euro (394 blz.) code RONDEVORM (korting op de verzendprijs, of via bol.com)
