Recensie van de expositie van Taus Makhacheva in de Leeuwarder Courant, door Gitte Brugman

De ver­beeld­ing zegeviert

Koord­dansers, macho-man­nen en een pra­tend paard: de ver­beeld­ing van kun­ste­naar Taus Makhache­va is groot en doorpsekt met humor. Ze onder­zoekt de span­ning tussen tra­di­tie en moder­niteit, It is pos­si­ble to raise the ceil­ing a bit, heet de exposi­tie in het Fries Muse­um in Leeuwar­den. En waar komt die titel van­daan?

In de hoge entree­hal van het Fries Muse­um hangt Aero­sta­t­ic Expe­ri­ence van Taus Makhache­va (Mosk­ou, 1983). Een bal­lonachtig gevaarte dat ze in 2019 maak­te in opdracht van de biën­nale van Lyon. Bij die stad stortte op 19 jan­u­ari 1784 de het­elucht­bal­lon Le Fles­selles neer tij­dens zijn eerste en enige vlucht. Makhache­va maak­te een eigen ​‘repli­ca’ van die pio­niersvaar­tu­ig met hulp van jonge kos­tu­umon­twer­pers van het plaat­selijke lyceum. De hoe­pel­rokvorm herin­nert aan de kled­ing van vrouwen in die tijd. Die werd wel gezien als vorm van vrouwenon­der­drukking, maar gaf ook een soort ​‘bescherming’ in de vorm van privéruimte.

Aero­sta­t­ic Expe­ri­ence laat meteen zien hoe Makhache­va werkt. Ze duikt in de geschiede­nis van een regio, haar sociale struc­turen en iden­titeit. Ze stu­it daar­bij vaak op span­nin­gen tussen lokaliteit en glob­alis­er­ing, tussen tra­di­tie en moder­niteit. Ze is niet ron­duit kri­tisch of oorde­lend, want ​‘one-lin­er state­ments can over­shad­ow the work’ (poli­tieke uit­sprak­en kun­nen de beteke­nis van het werk over­schaduwen). Maar ze probeert ​‘to shift things with humor’… om met humor iets teweeg te bren­gen.

Makhache­va put vaak inspi­ratie uit haar eigen thuis­land, Dages­tan, een Rus­sis­che deel­re­pub­liek in de Kauka­sus. In de eerste zaal maakt de bezoek­er ken­nis met Types du Cau­case, een verza­mel­ing negen­tiende-eeuwse ansichtkaarten met foto’s van bewon­ers van de Kauka­sus. Ze zijn verre van rep­re­sen­tatief, eerder een bonte verza­mel­ing foto­ge­nieke groep­jes uit ver­schil­lende stam­men en groepen. De Rus­sis­che elite — die inder­ti­jd Frans en Rus­sisch sprak — ​‘con­strueerde’ hier­mee een exo­tisch beeld van ​‘de ander’. Is dit een natu­urlijk of door de staat geregis­seerd geheugen­ver­lies?, vraagt Makhache­va zich af.

Wat is feit en wat is leg­ende of mythe? Vol­gens een Dages­taanse mythe loopt de snel­ste route van berg naar berg via een ges­pan­nen koord. De beste koord­dansers in het Rus­sis­che cir­cus kwa­men gen­er­aties lang uit Dages­tan. Radul Abakarov is zo’n vijfde-gen­er­atie koord­danser uit het dorp Tsovkra. In een film draagt hij 61 repro­duc­ties van kunst­werken uit de col­lec­tie van het P.S. Gamza­to­va Dages­tan Muse­um over een kloof tussen twee rot­sen, zon­der vangnet. ​„Abakarov had drie jaar niet meer op een koord ges­taan, maar na het mak­en van deze video besloot hij dat hij zijn zoon het koord­dansen wil leren. Om de tra­di­tie niet ver­loren te lat­en gaan’’, vertelt cura­tor Hanne Hage­naars.

De schilder­i­jen in de video tonen het pub­liek een zekere ver­sie van de kun­st­geschiede­nis van Dages­tan. Makhache­va vraagt zo aan­dacht voor de manier waarop musea kun­st selecteren en waarderen, tonen en bewaren. Welk ver­haal verte­gen­wo­ordigt een muse­um wel of juist niet? En wat betekent dat voor de posi­tie van de kun­ste­naar?

Die laat­ste vraag werpt Makhache­va vak­er op. Ring Road bijvoor­beeld is een maque­tte van een berg met een weg ron­dom. Het werk is gratis, maar de ont­vanger ver­plicht zich via het bijges­loten con­tract de onmo­gelijke weg daad­w­erke­lijk aan te leggen. Ze wil maar zeggen: ​‘Wij kun­ste­naars zit­ten in een spa­gaat. We moeten aan de ene kant betaal­baar werk creëren, maar aan de andere kant verwacht men dat we in alle vri­jheid pro­jecten bedenken waarin de ver­beeld­ing zegeviert.’

Ring Road is ook een plaagstoot naar de Kauka­sus, een regio met ​‘een hoogst com­peti­tieve samen­lev­ing als het gaat om man­nelijkheid’. De ring­weg is een ​‘ultieme race­baan om een ben­zine gedreven man­nen­fan­tasie op uit te lev­en… maar dan onbereik­baar’. Die com­peti­tie onder man­nen komt nadrukke­lijk naar voren in de col­lec­tie van The Unbound, een informele groep cre­atieven met wie Makhache­va samen­werkt. Ze verza­me­len in een eigen ​‘antropol­o­gisch’ onder­zoek rit­ue­len en zak­en die tegen­wo­ordig typ­isch Kauka­sus zijn.

Het is een bonte verza­mel­ing film­p­jes, adver­ten­ties en voor­w­er­pen waaruit blijkt hoe flex­i­bel mensen rea­geren op regels en vreemde cul­tu­urver­schi­jnse­len en hoe nieuwe rit­ue­len ontstaan. Bij de pop­u­laire sport worste­len bijvoor­beeld lopen deel­ne­mers in de stri­jd soms een bloemkooloor op. In hun streven vooral sto­er over te komen, lat­en man­nen tegen­wo­ordig (pijn­loos, beloven de adver­ten­ties, maar dat lijkt een illusie) hun oor breken. Man­nen begroeten elka­ar op straat in een soort worstel­greep. Als ze met elka­ar in een café zak­en bespreken komen ze bij voorkeur aan in een dure auto, waaruit luide muziek schalt. Bij bin­nenkomst wer­pen ze een stapel spullen op tafel bestaand uit porte­mon­nee, tele­foon, sigaret­ten en autosleu­tels: de Azer­bai­jani Burg­er of de sand­wich. Hoewel ​‘in haar hart een fem­i­niste’, spreekt Makhache­va zich niet uit over dergelijk — soms lach­wekkend — macho ver­toon. ​„De tra­di­tionele maatschap­pij legt veel druk op man­nen, zij móeten een rol spe­len.’’
Toen Mosk­ou aan het begin van deze eeuw in de ban was van R&B von­den som­mige mode­be­wuste Kaukasiërs de dis­cok­led­ing die daar­bij hoorde wat te ver gaan. Zij — vaak afkom­stig uit armoedi­ge bergdor­pen — kozen liev­er voor zwarte, min­i­mal­is­tis­che out­fits bedekt met modelogo’s. Een muts van Gior­gio Armani hoorde daar steev­ast bij. De naam lijkt op de twee etnis­che groepen van de Kauka­sus: Georgiërs en Armeniërs.

Hét voor­beeld van span­ning tussen lokale iden­titeit en de mod­erne geglob­aliseerde wereld is het Rus­sisch staatscir­cus, een vri­j­plaats waar via beweg­ing en beeld gedurfde uit­sprak­en kon­den wor­den gedaan. Hoewel de Sov­jet-Unie met het Rus­sis­che staatscir­cus een­heid wilde uit­stralen, waren de acts juist voor­beelden van spe­cial­isaties van de ver­schil­lende deel­re­pub­lieken. Koord­dansers kwa­men alti­jd uit Dages­tan, de clowns uit bijvoor­beeld Azer­bei­dz­jan en de trapeze-act weer uit een andere deel­re­pub­liek. Makhache­va brengt deze alle­maal bij elka­ar in Chari­vari, het open­ingsnum­mer waar­bij alle acts door de piste ren­nen. Steeds sneller, tot er één fenomeen ontstaat.

Chari­vari bestaat uit archi­tec­tu­ur (frames zoals domp­teurskrukken of trapeze­trap), onmo­gelijke kos­tu­ums en absur­dis­tis­che ver­halen. Pani­ka Derevya ontwierp de kos­tu­ums, Maria Sero­va de con­struc­ties. Alexan­der Sne­girev schreef de ver­halen over een denkbeeldig cir­cus vol onge­wone wezens, zoals plas­tic ijs­beren, tomat­en uit Bakoe en een pra­tend paard. De Ned­er­landse ver­talin­gen hier­van klinken in de grote zaal (en zijn in Engels, Fries en Rus­sisch te vol­gen op koptele­foons).

Toen Hage­naars dit werk in Bakoe zag, besloot ze Makhache­va uit te nodi­gen. ​„Deze ten­toon­stelling spiegelt Fries­land, ook een regio met sterke tra­di­ties. Hoe ga je daarmee om?’’ Toen de kun­stenares met Daniël Hoogterp van het muse­um in over­leg was over het ophangen van Aero­sta­t­ic Expe­ri­ence zei hij: ​’It’s pos­si­ble to raise the ceil­ing a bit’ (We kun­nen het pla­fond wat ver­hogen). Makhache­va was ver­rukt over zoveel flex­i­biliteit en besloot — in lijn met het aan­pass­ingsver­mo­gen van Kaukasiërs — dat dit de titel van de exposi­tie moest wor­den.

Fries Muse­um Leeuwarden