All Eyes: Akzo Nobel: Vijftig procent kunst en vijftig procent vrouwen.
Lange lange tijd leek er weinig veranderd sinds La Grande Parade in 1984, de fantastische afscheidstentoonstelling over de schilderkunst na ’45 die Edy de Wilde maakte als directeur van het Stedelijk Museum in Amsterdam. Zelfs de New York Times valt het op: ‘If there is something wrong with La Grande Parade, it is that every one of the 40 painters on view is a man.’ (1)
Tien jaar later, in 1994 ontvangt Liesbeth Brandt Corstius de Aletta Jacobs-prijs voor haar inzet voor vrouwelijke kunstenaars. Als directeur van het Gemeentemuseum Arnhem had ze ervoor gekozen om zowel in de aankopen als de tentoonstellingen te streven naar een eerlijke verdeling tussen werk van mannen en vrouwen. Logisch toch, zou je zeggen. Maar in een opgewekt interview vertelt ze dat de standaard grap over de collectie al snel luidde: ’vijftig procent kunst en vijftig procent vrouwen’.
‘Positieve discriminatie mag dan wel een besmet woord zijn, omdat mensen het zinnetje er achter “bij gelijke kwaliteit” altijd weglaten, maar hoe krijg ik de Rudi Fuchs-en dan zo ver dat ze werk van vrouwen gaan kopen?’ zegt Brandt Corstius. (2)
Het zinnetje dat achter positieve discriminatie moet aanhobbelen is natuurlijk super irritant. Dit nog steeds gehoorde argument dat het toch gewoon om ‘kwaliteit’ gaat, is de grootste belediging naar vrouwen toe die je kunt opgooien. Maar in die tijd was het dus nodig om de kunst van vrouwen te verdedigen.
Gelukkig nam de Akzo Nobel Art Foundation vrouwen serieus en kocht vanaf het begin werk van vrouwelijke kunstenaars aan en inmiddels is de collectie aardig in balans. De allereerste aankoop van was Lack of knowledge van Helen Frik, gemaakt in 1994 en aangekocht in 1996. Een zachte tekening van een ui die gepeld kan worden, die toch ook een berg is met toppen, die een droomkasteel is en met enige fantasie zie je een vrouw liggen in het midden van de berg, te wachten tot ze verlost wordt. ‘I think about all the crap I learned at school’ zegt Frik stellig. Dat is nogal wat want onderwijs zien we in het algemeen toch als basis van de vooruitgang. Maar wat leer je er, zelden iets tegen de stroom in, om bv het denksysteem te ontrafelen waarin we worden opgevoed. Bijvoorbeeld dat het idee dat alleen mannen kwaliteitskunst maken gewoon niet klopt, zoals inmiddels in 2020 wel duidelijk wordt.
Op de achterkant van de catalogus van de tentoonstelling Female Power uit 2013 is een fotowerk van Melanie Bonajo te zien, een vrouw zit op een stoel en giet een emmer water die op haar hoofd stond leeg in een rode cirkel. Achter haar is een stuk zilverfolie nonchalant opgehangen met bruine tape waarop staat ‘Your Karma is leaking’. Ja, bij zowel de mens als de planeet lekt het karma als menstruatiebloed weg, alleen wordt het niet iedere maand aangevuld. Weg is weg. De toenemende welvaart en hang naar geld duwt het spirituele de goot in, alsof we tandpasta uit een tube knijpen.‘De nieuwe kosmos die vrouwelijk en veganistisch is en waarin het spel tussen het mannelijk en het vrouwelijke in balans is.’ Dat is het doel van Bonajo, die wel omschreven wordt als digital eco-feminist.
De Akzo Nobel collectie heeft drie uitdagende werken van deze kunstenaar die Nederland gaat vertegenwoordigen op de Biennale van Venetië. (3)Bonajo richt haar kleurrijke engagement niet op een groep, maar op de hele mensheid, een sympathieke openheid voor elk wezen op aarde.
Inmiddels is de meest radicale stap gezet door het Baltimore Museum of Art dat besluit in 2020 enkel kunst van ‘female identifying artists’ aan te kopen en te tonen. 100 % dus. En daarbij zullen zo ook letten op ’to adress race and gender diversity’. Hun bedoeling is niet om mannen uit te sluiten maar ze zien het als een inhaalslag om de balans te herstellen. Eindelijk komt ieder individu aan bod, mensen uit verschillende culturen komen aan het woord en mensen van kleur worden zichtbaar in de kunst.
Ina van Zyl, goed vertegenwoordigd in de collectie met 17 werken, maakt in haar schilderijen duidelijk wat schaamte is. Haar tenen en tepels, schoenen en tasjes staan keihard en uitvergroot op het doek. ‘If you were to make a diagram of the layers in my work, then shame would be the bottom layer, the foundation on which everything stands, at the same time, that which is hidden most deeply.’ In Zuid Afrika, het land waar Van Zyl opgroeide, speelde schaamte een grote rol in het dagelijks leven en hoe Nederlanders denken alles te kunnen zeggen was voor haar ronduit schokkend en confronterend. Dat wat wij vaak zien als eerlijk en rechtstreeks leek haar gewoonweg onbeschoft. Het gaat haar vooral om de vanzelfsprekendheid die de cultuur er aan gegeven heeft af te pellen. Vanuit haar cultuur had schaamte met beschaving te maken en schaamteloosheid schurkt aan tegen barbaars. Maar hoe schilder je schaamte, ja door het vooral niet mooier te maken, misschien wel bijna lelijk zodat je er aan moet wennen: om te beginnen de vanzelfsprekendheid van de dingen wegneemt.
Voor Zanele Muholi, ook afkomstig uit zuid Afrika was het grote punt juist om haar schaamte en angst te overwinnen want zij wil opkomen voor de zwarte lesbische en transgender gemeenschap in haar land. ‘I’m scared. But this work needs to be shown’. Op het eerste gezicht lijkt de situatie daar rooskleurig want discriminatie op basis van seksuele oriëntatie is verboden en het homohuwelijk toegestaan. Maar de realiteit is anders. Muholi maakte de serie Hail the Dark Lioness met 365 portretten waarin ze ieder portret baseert op eigen ervaringen en berichten uit de media. Inbraak in haar huis, discriminatie, hatelijkheden, homophobia, and even hate crimes and rape. Het doel van Muholi is ’to re-write a black queer and trans visual history of South Africa for the world to know of our resistance and existence at the height of hate crimes in South Africa and beyond’. Indringende portretten waarin ze tegen de cliches in gaat, of juist uitvergroot en haar zwarte huidskleur nog wat donkerder maakt.
Honderd procent werk van vrouwen aankopen is voor Akzo Nobel overbodig, want hun collectie is prachtig in evenwicht, dankzij de vanzelfsprekendheid waarmee Hester Alberdingk Thijm dat vanaf het prille begin al deed.De collectie van Akzo Nobel reflecteert de diversiteit op aarde. Werken van vrouwen zijn broodnodig om een uitgebalanceerde visie op de wereld te geven. Of de wereld echt beter wordt als vrouwen aan de macht zijn, zoals Yael Bartana zich afvraagt, dat is een maar de vraag. Maar voor een werkelijke afspiegeling van de wereld waarin iedereen zich kan herkennen is diversiteit intens belangrijk, gender, kleur afkomst leeftijd en ga zo maar doe.Shirin Neshat zegt: I hesitate to think of myself as a revolutionary. I don’t want to change the world — I’d rather deal with hearts and minds.’ Maar met haar kunstenaarschap en door zich te richten op hearts and minds verandert ze de wereld wel degelijk.
1 https://www.nytimes.com/1984/12/27/arts/art-grande-parade-at-the-stedelijk.html2 https://www.groene.nl/artikel/…3 http://lightra.com/melanie-bon…4 https://artbma.org/2020/?page=…