Julie Béna: Rose Pantopon and the Wheel of Fortune
Godin Fortuna draait aan het wiel, soms geeft ze het een flinke zwiep, soms legt ze haar hand erop tot het bijna tot stilstand komt, en zo beïnvloedt ze het leven van ons stervelingen. Het lot kan plots ons haar doen uitvallen of ons een erfenis van een onbekende oudtante bezorgen. Het Rad van Fortuin in de tentoonstellingsruimte 1646 draagt namen van vrouwen, van prostituees, een anatomiste die wereldberoemd was om haar wassen modellen, schrijfsters, filmpersonages zoals bijvoorbeeld Log Lady, de vrouw die in de televisieserie Twin Peaks een stuk hout met zich mee draagt en als medium de voorspellende boodschappen van het hout doorgeeft. Niemand neemt haar serieus, die gek! Njinga Mbandi, nooit van gehoord? Ik ook niet (deze koningin van Ndongo en Mtamba leefde in de 17e eeuw, kleedde zich als man en had haar eigen harem van aantrekkelijke jongens). Het Rad van Fortuin duidt dat we lang niet altijd controle hebben over de omstandigheden van ons leven. En het Rad van Fortuin is ook een spelshow op TV die een platvloerse invulling geeft aan de oude betekenissen. Overal ter wereld draaien de kandidaten aan het wiel om vervolgens de vraag van de quizmaster te beantwoorden.
De film begint. In een prachtige openingsscene betreden drie vrouwen het toneel in zwierige goudkleurige broeken. Showtime! Ieder bevriest even in een pose voor ze hun plek innemen achter een grote houten wolk, waarbij enkel hun gezichten te zien zijn door een uitgezaagd ovaal. Een hand houdt een glas vast en zilveren naambordjes bungelen aan een kettinkje. Deze drie vrouwen vormen het koor, als in een Griekse tragedie, dat de komst van Pantopon Rose introduceert en haar persoon later bevraagt en becommentarieert. Rose zelf zwijgt als de ruïne van een orakel.
Don’t be strangers, move closer. Please.
Today we will tell you a story. Mmmm
Een stortvloed van vragen:
Have you ever been a fruit basket?
Have you ever thought to be a monkey?
Have you ever had the sensation of already being there?
Have you ever recognized the unknown?
Handen steken door een zwart gordijn heen. Ze imiteren gebaren, van de Boeddha, van Christus, een rapper, een betweter, al die bezwerende en zegenende gebaren die verwijzen naar een andere versie van lotsbeschikking. Geloofssystemen. Denksystemen.
Rose (gespeeld door Julie Béna) komt op onder begeleiding van een te opgewekt muziekje, en zittend op een kruk beantwoordt ze iedere vraag met een vastgevroren lach, als van een stewardess die in de economy class een passagier in Hawaï hemd en korte broek een glas champagne moet weigeren. Het spel moet immers doorgaan, de illusie van een vliegreis naar een fijn, exotisch oord. No problems please. Die plastic lach moet dat allemaal voorkomen en waarmaken. Ik blijf haken op die lach, die fake lach van Pantopon Rose irriteert me, dat onechte staat me tegen. Zo’n lach is het ultieme bedrog.
Volgens filosoof Henri Bergson wortelt een lach in het moment waarop je je realiseert dat er iets niet klopt, een frictie in het menselijk gedrag. Volgens hem is iets komisch als een mens de eigenschappen van een automaat vertoont. De lach schudt je dan wakker. Maar Pantopon Rose is zelf de machine. Het is niet komisch, het is uiterst ongemakkelijk. Het stompzinnige lachen van Rose Pantopon past perfect in de opzet van de scene en dat is even slikken. ‘Lachen gaat met een zekere ongevoeligheid gepaard,’ schrijft Maarten Doorman, ‘want wie zich te veel in een ander verplaatst, kan niet meer om die ander lachen.’
De fake glimlach wordt afgewisseld met beelden van de dromen van een projectontwikkelaar. Glanzend vastgoed. De daaropvolgende dans slaat Rose haar armen en benen uit als een gemechaniseerde mens, als een nagalm van een optreden van Kraftwerk, als een uitputtende, lastig vol te houden dans. ‘It’s a mirage’ klinkt het zinderend op de achtergrond. Deze eigentijdse Rose is een robot versie van een echt, voelend mens, die fake lach dus, en dat is waarom het zo irriteert.
Die onechte lach blijft als ze More Than a Woman van de Bee Gees playbackt − in de Saturday Night Fever versie − en met een lange blonde pruik op Raspberry Beret danst. Een paaldans in het halfdonker. Muziek overschreeuwt de verleiding. Iedere act is een overweging van wat Rose niet is en wat ze zou kunnen zijn.
Wie is Pantopon Rose? In Naked Lunch van William S. Burroughs wordt ze terloops, in een enkele zin genoemd, als een schim, een luchtspiegeling, als een gedachtespinsel van een oude junkie. Zo’n zin die je opvangt en die in je gedachten voortsuddert om een reeks associaties op gang te brengen, genoeg om een serie werken op te baseren. Instinctief pikt ze het op. ‘Ja, wie zou ze kunnen zijn?’ moet Julie Béna gedacht hebben.
Haar werkwijze heeft ondanks, of juist dankzij deze eerste intuïtieve gewaarwording van Rose overeenkomsten met het ontstaan van het boek: Burroughs werkte tijdens een tiental jaren van reizen aan Naked Lunch, dat zich steeds verder en anders ontwikkelde. Zijn vrienden Ginsberg en Kerouac schreven er aan mee. Het was een boek dat nooit af was, dat vele voorlopige versies kende, tot de uitgever dringend om een definitieve versie vroeg. Toen was het binnen twee weken gereed. Zo komt het dat er vele versies zijn, iedere uitgave is weer anders.
‘Have you seen Pantopon Rose?’ van Julie Béna is een doorlopende reeks exposities (films, performances, animaties, ensceneringen enz.) die zich net als Naked Lunch steeds aanpast aan plaats en tijd. Ze voegt haar versie toe aan een bestaande reeks “Roses”: een song van de band Therapy (Troublegum, 1994), een documentaire van Andrea di Castro en een gedicht van William Burroughs.
Call Panopon Rose
For a tingly doze
For a warm blanket of snows
For an end to your woes
For an up from your lows
Make friends from your foes
Calling Pantopon Rose+
De vragen van het koor gaan alsmaar door maar de wereld die ze bevragen wordt steeds leger.
Have you ever had a problem with your body? Yes maybe. Perhaps. And
What do you do to avoid bad luck?
I circle three times before going to bed. I’m gonna get some coffee
Do you know George Clooney?
He is a real starfish. He loves whisky. He is getting married, To Julia, No to Rose. No Julia. AAAAHHHH!
Het zijn vragen die zomaar in de tram of bus opgepikt kunnen zijn, flarden van gesprekken die tot een scenario zijn verwerkt. Maar Rose laat zich niet kennen, zij is onkenbaar. Béna gebruikt haar eigen versie van de Cut-Up Method van Brion Gysin. ‘In the summer of 1959 Brion Gysin cut newspaper articles into sections and rearranged the sections at random. Minutes to Go resulted from this initial cut-up experiment. Minutes to Go contains unedited unchanged cut-ups emerging as quite coherent and meaningful prose’, noteerde zijn vriend Burroughs.
William S. Burroughs is schrijver in de jaren zestig, de tijd van reizen, van geestverruimende middelen en het zoeken naar de zin van het bestaan. Pantopon is een drug, een zuiver mengsel van opiaten, bedacht door de farmaceutische gigant Hoffman-La Roche.
Do you use drugs? Alcohol?
Have you ever tried Whisky? Spirits? Wine?
Sprit, are you there? (…)
Do you know that that, o that can be deli deli delirious.
How do you know I am real?
I am not real, rose, I am just like you. (..)
You came from a dream.
In de roes van psychedelica kunnen totaal nieuwe ideeën opdoemen, andere vergezichten kunnen zich openen, omdat je buiten de bekende cognitieve vaardigheden om wordt meegezogen in een stroom van existentiële ervaringen.
Rose Pantopon in haar immer wisselende verschijning, in de eigentijdse enscenering van theater en revue, laat zien dat de werkelijkheid vele kanten kent, en dat twijfel de methode is om je niet te laten opsluiten door een systeem. Je kunt immers niet zeker zijn van de ‘waarheid’, ieder systeem neemt zijn eigen waarheid mee. Stel vragen bij ieder gedachtegoed, van de Boeddha, van Jezus met zijn onderwijzende en bezwerende gebaren, de rapper, en stel vragen bij het koor dat je leven wil sturen.
We laten ons benevelen door een scala aan oppervlakkigheden, een dans, een game, een verleiding, om maar niet de diepte in te gaan.
What is the most beautiful thing that you have ever seen? A lightbulb.
Where does the salt go after death?
Tell me a joke, make me laugh!! Why Why Why?
Miss None, een zwevende pruik, gaat in gesprek met de antropomorfe pinda, Mr. Peanut. Deze twee hosts worden voorgesteld aan de hand van wat ze niet zijn. Geen kom soep, geen paraplu, geen wandelstok. Luchtige tekeningetjes zweven over het scherm.
De hartveroverende animatie wasemt nietsigheid. Mr. Peanut was het commerciële icoon van het Amerikaanse bedrijf Planters. Kunstenaar Vincent Trasov adopteerde hem als zijn alter ego en hij trad al tapdansend op in een pindapak van papier-maché. Later waagde Mr. Peanut zelfs een poging om burgemeester van Vancouver te worden, met de volledige support van Burroughs die toevallig ter plekke was.
De animatie is een repeterende aankondiging van een afwezige voorstelling. De gast, Rose, komt niet opdagen. Het koor in de vorm van drie carnavaleske oogmaskers neemt haar plaats in, al blijken ze opeens vertrokken naar New York. Er blijft niets over. Het vacuüm. For peanuts! Het lege bestaan, het angstwekkende niets.
Even lijkt Rose toch aanwezig, maar uiteindelijk blijkt: ‘Rose only appears in the questioning.’
Julie Béna komt op in een elegante versie van een boevenpak met een zwarte cape.
Do you remember? Stukjes uit haar leven borrelen op.
Ze zingt zinnen uit de Bhohemian Rhapsody die ze als kind al luisterend opving. Ze kon de woorden nauwelijks verstaan en er was geen internet om het op te zoeken. Hoe ontroerend, deze onbeholpen zang.
Is this the real life? Is this just fantasy?
Caught in a landslide, no escape from reality
Na iedere herinnering geeft Pantopon Rose ons, de kijker, een snaaks lachje, een onderonsje. ‘Do you remember? Up to this point it is a true story, I promise’. Een vette knipoog, wij weten met elkaar wel beter.
Pantopon Rose danst, zingt en speelt met de feiten.
Over het autobiografische Empire of the Sun, een relaas van zijn jeugd in Lunghua, schreef JG Ballard: ‘Mijn leven gezien door de spiegel van mijn fictie die geïnspireerd is door dat leven.’
Zo is het en niet anders.
Wat Béna ons voorschotelt is een vreemde mix, er is onzin, er zijn diepe vragen. We denken ons verleden te kennen maar het kennen verschuift voortdurend. Haar spel tast de grenzen af van wat echt, bekend en betrouwbaar is. Het onderzoekt in al zijn theater-facetten de vraag wat nu eigenlijk echt is, en het is een voorstel voor een andere waarheid, die van het vragen, het accepteren van de onzekerheid. En dat altijd onder voorbehoud.
Maar ook is er de angst voor de leegte die het werk oplaadt, de angst die zich verschuilt in de stortvloed aan onzin opmerkingen over wie van whisky of tequila houdt, wie gay is, waar je de beste taco’s kunt eten en wie Rose nu eigenlijk is. De leegte die zich openlijk verbindt met Miss None en Mr. Peanut.
Béna speelt verrukkelijk, in iedere lach, in het zingen, het dansen, het vertellen, in het voorlezen van het gedicht, ‘water water cold cold’.
Hoe vertaal je onzekerheid? Hoe vertaal je leegte?
What is your story?
True as it can be fake.
ROSE PANTOPON AND THE WHEEL OF FORTUNE
An exhibition by Julie Béna in The Hague at 1646
The Goddess Fortuna spins the wheel. Sometimes forcefully and at other times her hand brings the wheel to a practical standstill. This is how she influences the lives of us mere mortals. Out of nowhere fate can have our hair fall out or see us receive an inheritance from a great-aunt we’d never heard of. The Wheel of Fortune in the exhibition space of 1646 carries the names of women: prostitutes; an anatomist who was world famous for her wax models; writers; film characters such as Log Lady, the woman who appears in the television series “Twin Peaks” and acts as a medium for a prophesizing log which she carries around with her. Nobody takes her seriously, she’s nuts! And there is Njinga Mbandi. Never heard of her? Neither had I. This 17th century queen of Ndongo and Mtamba dressed as a man and had her own harem filled with attractive guys. The Wheel of Fortune demonstrates that we are far from in control over the circumstances of our lives. The Wheel of Fortune is also a television gameshow that gives a lowbrow interpretation of its old meaning. All over the world candidates spin the wheel subsequently answering the quizmaster’s question.
The film begins. In a beautiful opening scene, three women enter the stage wearing elegant gold colored pants. Showtime! Each woman freezes in a pose before taking place behind a large wooden cloud from which we can only see their faces through oval-shaped cutouts. A hand holds a glass and silver name tags dangle from a necklace chain. As if in a Greek tragedy, these three women represent the chorus that introduce the arrival of Pantopon Rose and will later question and comment on her. Rose herself is silent like the ruin of an oracle.
Don’t be strangers, move closer. Please.
Today we will tell you a story. mmmmm
A deluge of questions:
Have you ever been a fruit basket?
Have you ever thought to be a monkey?
Have you ever had the sensation of already being there?
Have you ever recognized the unknown?
Hands reach through a black curtain. They imitate the gestures of Buddha, Christ, a rapper, a know-it-all. All those beseeching and blessing gestures that refer to a different version of destiny. Systems of belief. Systems of thought.
Rose (played by Julie Béna) comes on accompanied by overly energetic music. She sits on a stool and answers each question with a frozen smile, the kind a stewardess might have when denying an economy class passenger in shorts and a Hawaii shirt a glass of champagne. The game, after all, must continue. The illusion of an airplane journey to a lovely exotic destination. No problems please. That plastic smile is meant to prevent and enable all of that. I get stuck on that smile. That fake smile of Pantopon Rose irritates me. Its disingenuous nature rubs me the wrong way. A smile like that is the ultimate deceit.
According to philosopher Henri Bergson, the moment a smile doesn’t feel right, it manifests friction in human behavior. According to Bergson, something is comical when a person takes on the qualities of a machine. The laughter subsequently shakes you from your slumber. But Pantopon Rose herself is the machine. It’s not comical, it’s highly uncomfortable. The idiotic laughter of Rose Pantopon fits perfectly in the intention of the scene and this takes a moment to get accustomed to. “Laughter is paired with a certain degree of insensitivity,” writes Maarten Doorman, “because those who identify too strongly with the other, can no longer laugh at that other.”
Alternating with the fake smile are images of the dreams of a property developer. Shiny real estate. In the subsequent dance, Rose extends her arms and legs outward like a mechanical human, like a resonance of a Kraftwerk performance — an exhausting, difficult to maintain dance. “It’s a mirage,” is the shimmering sound that can be heard in the background. This modern Rose is a robot version of the real, feeling person and that is why the fake smile is so irritating.
The fake smile remains when she lip syncs the Saturday Night Version of “More Than a Woman” by the Bee Gees and when she dances to “Raspberry Beret” wearing a long blond wig. A pole dance in the semi-darkness. The music is overbearing to the seduction. Each act is a contemplation of what Rose is not and what she could be.
Who is Pantopon Rose? In William S. Burroughs’ Naked Lunch she is mentioned in passing in a single sentence, as a shadow, a mirage, as a brain wave of an old junkie. It’s the kind of sentence that is picked up and then stews in your mind initiating a series of associations, enough to base a series on. She picks it up instinctively. Julie Béna must have thought, “yeah, who could she have been?”
Despite, or perhaps because of, this initial intuitive perception, Béna’s working process has similarities to the development of the book: Burroughs worked on Naked Lunch during many years of travel and it continuously changed and developed. His friends Ginsberg and Kerouac contributed to it also. It was a work that was never finished, that knew many temporary versions, until the publisher urgently asked for a definitive version. At that point it was finished in two weeks. This is the reason there are so many versions, each edition is different.
Julie Béna’s “Have you seen Pantopon Rose?” is a continuing series of exhibitions (films, performances, animations, stagings, etc.) which, just like Naked Lunch is always adapting to place and time. She adds her version to an existing series of “Roses”: a song by the band Therapy (Troublegum, 1994); a documentary by Andrea di Castro; and a poem by William Burroughs.
Call Pantopon Rose
For a tingly doze
For a warm blanket of snows
For an end to your woes
For an up from your lows
Make friends from your foes
Calling Pantopon Rose+
The questions of the chorus continue but the world they question becomes increasingly empty.
Have you ever had a problem with your body? Yes maybe. Perhaps. And
What do you do to avoid bad luck?
I circle three times before going to bed. I’m gonna get some coffee
Do you know George Clooney?
He is a real starfish. He loves whisky. He is getting married, To Julia, No to Rose. No Julia. AAAAHHHH!
They are questions that might be picked up in a tram or a bus, fragments of conversations that have been woven into a script. But Rose doesn’t let you know her, she is unknowable. Béna uses her own version of Brion Gysin’s Cut-Up Method. “In the summer of 1959 Brion Gysin cut newspaper articles into sections and rearranged the sections at random. Minutes to Go resulted from this initial cut-up experiment. Minutes to Go contains unedited unchanged cut-ups emerging as quite coherent and meaningful prose,” noted his friend Burroughs.
William S. Burroughs writes in the sixties, a time of travel, mind altering drugs and searching for the meaning of life. Pantopon is a drug, a pure mix of opiates concocted by the pharmaceutical conglomerate Hoffman-La Roche.
Do you use drugs? Alcohol?
Have you ever tried Whiskey? Spirits? Wine?
Spirit, are you there? (…)
Do you know that that, o that can be deli deli delirious.
How do you know I am real?
I am not real, rose, I am just like you. (..)
You came from a dream.
While under the intoxication of psychedelic drugs, thoroughly novel ideas can emerge. Alternative visions can reveal themselves because outside of the common cognitive capabilities you can be carried away by the currents of existential experiences.
Rose Pantopon, in her always changing appearance, and in its modern staging of theater and revue, show that reality has many sides and that doubt is the method to keep yourself from being trapped by a system. You can’t be sure of the “truth” as every system has its own version of it. Challenge ideas: the teachings of Buddha; of Jesus with his enlightening gestures; the rapper; and, ask questions of the chorus that tries to govern your life.
We allow a whole host of superficialities — a dance, a game, a seduction — to blur our vision and keep us from finding depth.
What is the most beautiful thing that you have ever seen? A lightbulb.
Where does the salt go after death?
Tell me a joke, make me laugh!! Why Why Why?
Miss None, a floating wig, engages into conversation with an anthropomorphic peanut, Mr. Peanut. These two hosts are introduced based on what they are not. Not a bowl of soup, not an umbrella, not a walking stick. Airy images float across the screen.
The enchanting animation exudes insignificance. Mr. Peanut was the commercial icon of the American company Planters. Artist Vincent Trasov adopted him as his alter-ego and he performed — tap dance and all — in a peanut suit made of papier-mâché. At a later point he even attempted to become mayor of Vancouver, with the full support of Burroughs who happened to be in town.
The animation is a repeated announcement for an absent presentation. The guest, Rose, does not show up. The Chorus, cast in three carnivalesque eye masks, take her place, although it appears they have suddenly left for New York. nothing remains. The vacuum. For peanuts! The empty existence, the unsettling nothingness.
For a moment Rose does seem to be present only for it to become clear that: “Rose only appears in the questioning.”
Julie Béna enters wearing an elegant version of a robber’s costume with a black cape.
Do you remember? Bits of her life surface.
She sings lines from the Bohemian Rhapsody that she picked up as a child. She could hardly understand the words and there was no internet on which to find them. So touching, this awkward singing.
Is this the real life? Is this just fantasy?
Caught in a landslide, no escape from reality
After each memory Pantopon Rose gives us, the viewer, a droll laugh, something just between us. “Do you remember? Up to this point it is a true story, I promise.” An exaggerated wink, we both know better.
Pantopon Rose dances, sings and plays with the facts.
In his autobiographical Empire of the Sun, an account of his youth in Lunghua, JG Ballard wrote: “my life seen through the mirror of my fiction that is inspired by that life.”
This is not different.
Béna presents us with a strange mix. There is nonsense and there are profound questions. We believe we understand our past but the past is continuously shifting. Her performance plays with the boundaries of what is real, known and reliable. It investigates — in all its facets of theater — what is actually real and it is a proposition for a differing truth. That of questioning and the acceptance of uncertainty. And always without prejudice.
But the work is also charged by the fear of emptiness, a fear that is hidden in a flood of nonsense statements: who likes whiskey or tequila; who is gay; where you can eat the best tacos; and, who Rose actually is. This emptiness that openly connects to Miss None and Mr. Peanut.
Béna performance is delightful, in every smile, in the singing, the dancing, the telling, the reciting of the poem “water water cold cold.” How do you translate insecurity? How do you translate emptiness?
What is your story?
True as it can be fake.
(Translation: Edd Schouten)