Remy Jungerman: De vragenman (tussen Mondriaan en Winti)
Langs de weg staat een simpele houten wegwijzer met daarop de woorden Pater Karel. Ik besluit de aanwijzing te volgen. Net buiten Munstergeleen kom ik zo bij het geboortehuis van pater Karel. Deze priester werd in 2007 heilig verklaard door de kerk vanwege zijn goede werken onder de Ieren en zijn huis is nu een bedevaartsoord. De wanden hangen vol met ex voto’s, briefjes, borduursels en tegels met ’dank Pater Karel, voor de goede uitslag’. Wijwater in een oud plastic Rivella flesje met een nieuw etiket kost 20 cent. Ondanks dat ik ben opgegroeid met de rituelen van de katholieke kerk voel ik me een toerist in deze druk bezochte bedevaartplaats en het flesje wijwater gaat mee als een mooi souvenir. Toch ben ik ook onder de indruk van de intensiteit van de aanwezige artefacten en het geloof van de bezoekers.
Het is me even vreemd of even nabij als de fragmenten van wintirituelen die ik een paar uur eerder zag op de foto’s in het werk van Remy Jungerman, in zijn expositie in het Domein te Sittard. Vloeistoffen worden gebruikt om te reinigen, te offeren en om achter te laten. Flessen met Fernandez, eau de Cologne Heineken of sterke drank staan op de foto en in de ruimte zelf. Een rijtje mooi verpakte zeep ligt op de vloer. Niet alle handelingen kan ik precies thuisbrengen maar ik kan het verbinden met rituelen uit de kerk zoals de doop, de transformatie van rode wijn in het bloed van Christus en het wegwassen van de zonden door de biecht.
Om zijn verhalen te vertellen gebruikt Jungerman een taal die eveneens zowel bekend als onbekend is, zoals dat hoort bij goede kunst: tegenover de altaartjes van Winti is er het grid van houten latjes dat past in de Hollandse Mondriaantraditie. Jungerman kwam tot het strenge lattenwerk door de patronen van stoffen na te bouwen. Een zakdoek, een boerenbontje of een Surinaamse geruite stof, het patroon wordt gevormd door het weven van de stof, onvermijdelijk en universeel. Het sluit aan bij zijn voorkeur voor het strenge en conceptuele met voorbeelden als Imi Knoebel en Franz Kline en zijn liefde voor het vierkant. Als werktuigbouwkundig ingenieur leerde hij te denken in wiskundige oplossingen en het strenge formele laat hem niet meer los. ’De geometrische vorm probeer ik aan te vullen met een ander soort beeld dat uit een flexibeler bron komt, zoals winti.’
De tentoonstelling van Jungerman werd in Sittard, toch geen makkelijke plek om de hedendaagse kunst aan de man te brengen, goed ontvangen. Misschien herkennen ze, net als ik, de rituelen, en daarmee de handelingen van reiniging en transformatie en het spreken via symbolen. Ik vraag het Remy, als ik hem een week later spreek.
Jungerman: ’Ik heb soms het idee dat de katholieke kerk meer toelaat, qua beelden en eigen inbreng. Winti is wel waar ik mijn inspiratie uit haal maar In Suriname viel alles meer samen: na de kerkgang in de ochtend nam je s’ middags een ritueel zuiverend bad. In Winti wordt ook gebeden, zelfs het Onze Vader heeft een plek gekregen. Toch is het meer een levensstijl, een manier van omgaan met je omgeving. Het kent rituelen, symbolen en codes, zoals droombeelden die worden vertaald Mijn moeder was heel goed in de uitleg van dromen.’
Winti is een Afro-surinaamse geloofssysteem dat hoort bij de Marrons in Suriname, de afstammelingen van de naar het oerwoud ontvluchte slaven. De Nederlanders verboden het en tot de jaren ’70 is winti in ’t geheim blijven voorteven. Jungerman komt uit Suriname, uit Mungo, een bauxietstadje van de Amerikanen, omringd door het tropisch regenwoud en thuis was winti als vanzelfsprekend aanwezig.
’Als ik bijvoorbeeld examen moest doen kreeg ik een klein bolletje van brood, zout en blauwsel mee als een amulet, alles wat niet geconcentreerd was ging in dat bolletje zitten. Na het examen gooide je het weg. Je gelooft in die dingen, het is een manier van leven.’
In Nederland is het vooral de almacht van de mens waar men op inzet. De betekenis van het geloof is gekrompen en de ratio strekt haar vingers uit naar alle gebieden. We geloven niets meer. Dat knaagt. De kunst wordt gevraagd een voortrekkers rol op zich te nemen, om een voorbeeld te geven hoe we weer betekenis kunnen vinden. Daartoe neemt de kunstenaar steeds meer de rol van journalist of onderzoeker op zich. Researcher las ik laatst op het visitekaartje van een net afgestudeerde kunstenaar:
Het onderzoek van Jungerman ligt als het ware onder de huid, van binnen uit gevoed en onontkoombaar. Als kind werd Jungerman al ’de vragenman’ genoemd omdat hij zichzelf en anderen meer vragen stelde dan zijn familie of de buren. Het werd als vrijpostig beschouwd. Verhuizen van het ene land naar het andere maakt dat je meer smaken leert kennen en vergelijken en daardoor komen de vragen vanzelf: steeds een gedachte verder gaan. Winti scherpt het onderzoek aan. ’Winti betekent een proces van reinheid, op zoek naar de zuivere vorm van jezelf ten opzichte van de ander. Een geestelijk proces waarbij je onechte invloeden buiten jezelf probeert te houden. Je streeft een pure vorm na, zoals Mondriaan de zuiverheid vindt in de kleur. Op het moment dat je nuchtere Nederlanders confronteert met die vragen , wordt het snel mysterieus genoemd, alsof het ver weg van die persoon staat en er geen raakvlak is. Alsof mijn vragen ’alien’ zijn.
De woorden exotisch en mysterieus staan al snel op papier als het gaat om werk van een kunstenaar met een niet westerse bagage. Het zijn woorden om de ander op een afstand te houden want het onbekende is al snel beangstigend, zo wordt het tenminste vertaald. Maar Is een transformatie van wijn in bloed vreemder dan een voorouderritueel? Jungerman: Woorden als exotisch komen tegemoet aan het beeld van de ander zoals hij je graag ziet. Soms weet ik niet hoe ik aan dat etiket kan ontsnappen, hoe ik als kunstenaar een ander soort verbinding kan maken. In Suriname begrijpen ze mijn werk nog minder….
De afgelopen jaren is Remy Jungerman weer vaker naar Suriname teruggegaan om onderzoek te doen naar familiealtaren en voorouderverering. In 2006 kon hij een voorouderritueel binnen zijn eigen familie meemaken. Jungerman vertelt me dat zo’n dag een vrolijke bedoening is, waarbij alles van te voren is gepland, het eten het baden en de handelingen.
Heb je Suriname nodig voor je werk?
’Suriname is een complex gegeven van culturen en plekken en dat heb ik nodig. De herinneringen zijn een voedingsbodem maar de fysieke plek niet. evengoed ga ik naar India, ook daar heb ik herkenning van de geur en de kleuren vanuit Suriname. Afrika geeft me de fascinatie van zoveel donkere mensen op een plek.’
Zijn collages laten zich lezen als een situatiebepaling. Uit de kaart van Nederland zijn happen geknipt met een contour van een platgereden kikker, Zwarte voeten dragen de Nederlandse wereld, althans een deel ervan, een kaartje van een helderziende Prof.Bassoh, voor het oplossen van zeer verdrietige … zeer moeilijke, meer laat zich niet lezen. Eerder dan een migrant, een landverhuizer is dit het werk van een ’wanderer’, een vragensteller die de diversiteit opzoekt en onderzoekt.
’Als werktuigbouwkunde heb ik een jaar als chef op een afdeling gewerkt, en Ik verlangde naar de dag dat ik weg kon gaan. Het kunstenaarschap heeft me vrijheid gegeven. Zoals Gauguin en van Gogh het onbekende opzochten, zo ben ik naar Nederland gegaan. Om een Rembrandt in het echt te zien.’
En nieuwe vragen te ontmoeten.
