Associate professor, DBKV Artez, Arnhem
Dubbel vreemd, dubbel lekker
Een van de belangrijkste publieksgroepen wordt tegenwoordig gevormd door jongeren en onder invloed van de politiek is het een hot item geworden. Geen enkele instelling ontkomt er meer aan om een aanbod speciaal voor jongeren te ontwikkelen. Veelal leidt dit tot het zoeken naar populaire ingangen om de kunst herkenbaar te maken voor een jong, breed en veelkleurig publiek. Nu is het goed om aan te sluiten bij wat jongeren aanspreekt en de actuele ontwikkelingen in de kunst bieden daartoe ook voldoende aanknopingspunten maar uiteindelijk draait het niet om de herkenning. Jongeren zijn op zoek naar hun identiteit en naar eigenheid. Dan is het niet stimulerend als je alleen maar dingen tegenkomt die je al kent. Je wilt juist je wereld verruimen De hedendaagse kunst geeft vaak een vreemde draai aan de bekende wereld en opent zo een nieuwe horizon. Juist het bijzondere, ontregelende en ongrijpbare in de kunst intrigeert jongeren (en stoot soms ook af). De kunst biedt hen een andere wereld dan de wereld thuis, op televisie of school en reikt hen een nieuwe blik en nieuwe gezichtspunten aan. Het zet aan tot denken over wie je bent en de uitgangspunten voor je eigen leven. Kunst laat individualiteit zien en is om die reden van belang voor jongeren.
Dat kunst op de een of ander de manier aansluit bij de interessen van jongeren is een goed startpunt. Kunst is verbonden met het leven en gaat in op alle denkbare maatschappelijke vraagstukken of persoonlijke levensthema’s. Goede kunst houdt in dat de kunstenaar daarbij een inventieve of virtuoze vorm gevonden heeft om zijn inhoud te communiceren. Deze vormentaal is veel diverser dan het conventionele verf op doek of een ding van marmer en brons. Veel hedendaagse kunst maakt gebruik van een bekende ‘taal’ zoals video of ‘found footage’ zoals amateur foto’s en bestaande films of neemt strategieën over van réclame en marketing.
Voor buitenlandse jongeren is het soms moeilijker om een herkenningpunt te vinden en kan de hedendaagse kunst een ‘dubbel vreemd’ opleveren. Veel hedendaagse kunst komt voort uit (Westerse) waarden terwijl zij ook die waarden weer ter discussie stelt. ’t Een voorbeeld: Kunstenaar Jeroen Eisinga maakte een filmpje van vijf minuten over een lijdend schaap, een schaap dat op zijn rug ligt, een filmpje over onmacht en lijden en opoffering. Deze betekenis wordt al niet cadeau gegeven maar is zeker voor mensen met een andere religie dan de Christelijke ongrijpbaarHet vervreemdende van kunst is daarmee voor allochtonen dubbel vervreemdend, namelijk reagerend op een toch al andere wereld; want ook al wonen jongeren al hun hele leven in Nederland, het gezin blijft dikwijls nog lang een eigen microkosmos met normen en waarden geënt op een andere, niet meer bestaande situatie, de thuislandsituatie. Dit vreemd zijn is niet zozeer gesitueerd in andere kleding, ander eten en culturele gewoonten maar in een totaal andere perceptie van de situatie om zich heen. Conservator Marianne Brouwer vertelt over haar verbijsterende gevoel van buitengesloten zijn dat haar overviel op de tentoonstelling van Chinese kunst Silent Energy waarin het mensbeeld volledig ontbrak omdat in de Chinese filosofie alles deel uit maakt van de natuur.Het meest gebruikte aanknopingspunt is ook hier dat der herkenning: kunst uit het land van herkomst of werk van kunstenaars met een zelfde achtergrond. Maar dat zou vanuit de hedendaagse kunst nog wel eens een vreemd staartje kunnen krijgen: ook deze kunstenaars stellen ‘hun’ thema’s op een controversiële of onconventionele manier aan de orde stellen.
Wat houdt, naast het bieden van herkenningspunten, een optimale kennismaking verder in?Als eerste stelt een optimale kennismaking de kunst centraal. Zij introduceert de ideeënwereld van de kunstenaar door aan te sluiten bij de eigen ervaringen van jongeren maar wel om er iets aan toe voegen. En als tweede is het simpelweg van belang om van je doelgroep te houden om hen te bereiken. Iedere poging om een jongere te enthousiasmeren voor hedendaagse kunst moet gestoeld zijn op respect en inlevingsvermogen.Als derde is het goed om van de kruisbestuivingen tussen kunst en andere gebieden als mode, design, v.j. clips enz. gebruik te maken. Jongeren accepteren een breed gebied als kunst en hebben geen enkele moeite met het vervagen van de grenzen tussen de disciplines. Enerzijds zit in dat klakkeloos accepteren misschien ook wel een probleem want in de huidige beeldcultuur lopen afbeelding en realiteit steeds meer en onontwarbaar door elkaar heen. En verder wordt in deze Westerse wereld bijna elke beslissing gestuurd door commerciële overwegingen. In het oplossen van de grenzen tussen kunst en andere gebieden lijkt de intentie waarmee iets gemaakt dan niet meer uit te maken en kunst en réclame en decoratie worden als gelijken op een lijn gesteld.Kunst zou als tegenwicht en commentaar kunnen dienen om grip te krijgen op deze werkelijkheid. Zo liet Klaar van der Lippe in het tijdschrift The dummy speaks haar ‘mode’ zien: kleding waarin je niemand bent. Jeroen Jongeleen ’s kunstenaarsbijdrage aan de museumgids voor jongeren “Talking to you” was een tekst op een muur: Voor 75 gulden doe ik alles. Simpeler en krachtiger kan het het commentaar op de hedendaagse ontwikkelingen niet zijn.
Hoe kan het vak CKV leerlingen enthousiast maken voor de hedendaagse kunst zonder de kunst te banaliseren?Veel instituten nemen het zelf doen als uitgangspunt om jongeren te bereiken. Rappen, zelf filmpjes maken, fotograferen enz. Dat werkt goed en roept veel enthousiasme op. Zelf zou ik als voorwaarde aan het actieve aanbod verbinden, dat het in samenwerking met een kunstenaar gebeurt zodat het ook op deze manier een kennismaking is met de ideeënwereld van de kunstenaar. Klaar van der Lippe introduceerde haar werk in de klas en ging vervolgens met de klas aan het werk om te komen tot eenmansdemonstraties. Wat is jouw mening, waarvoor wil jij nu demonstreren? Ook de workshops van David Baade in Museum Jan Cunen en museum Boijmans van Beuningen werken uitstekend. Leerlingen ervaren dat er even andere regels gelden en zien vanuit een chaos resultaat ontstaan.Om hedendaagse kunst bij jongeren te introduceren zijn meerdere invalshoeken geboden, zowel actief als passief.De kant van de passieve kunstervaring (reflectie) is nu vooral te vinden in de methoden van de uitgevers en die maken van CKV weer een gestructureerd saai leervak. En dat is jammer. Een speels sprankelend en divers aanbod van meer kunstbeschouwende aard is met name hard nodig.