Curator van de expo 'You Want it Darker'

Veel mensen denken dat het in de kun­st om schoonheid draait, maar eigen­lijk is het duis­tere vaak de grote motor voor het mak­en van kun­st. Als je naar de wereld kijkt is deze hele­maal niet zo fraai. Juist dat moeten we leren accepteren. De voort­durende focus op geluk cam­ou­fleert de donkere krocht­en van ons bestaan. De duis­tere kant van de kun­st verbindt je met de min­der floris­sante eigen­schap­pen die bij ieder mens onder de opper­vlak­te liggen. Je eigen duis­tere kan­ten onderken­nen is waarschi­jn­lijk het meest angstige avontuur. 

De kos­mos schree­uwt. Het beton getu­igt van het geweld waarmee het tot muur is ges­la­gen. het beton schree­uwt. Het gras zucht onder de tanden van het dier. En de mens? Wat zullen we zeggen van de mens?

Het begin van deze ten­toon­stelling ligt in het filmes­say dat ik in film­mu­se­um Eye zag: To Stay Alive A Method.

Iggy Pop spreekt recht­sreeks tegen ons met zijn stem die vanu­it het graf lijkt te komen: via citat­en van Michel Houelle­becq. Houelle­becq roept hij op om onze ketens te breken, ook al is een­za­amheid de pri­js die we daar­voor betal­en.’ Onder­tussen ligt hij met zijn blote voeten lan­guit in het gras of praat van achter het stu­ur van zijn Rolls-Royce, dat alleen is al onvergetelijk.Hij leest stukken voor uit het essay ​‘Lev­en, lij­den, schri­jven’ van Houelle­becq. Deze schreef de tekst eind jaren 80 toen hij vereen­za­amd op een armoedig zold­erkamert­je woonde na een heftige burnt out, als om zichzelf moed in te spreken.
Houelle­becq bepleit een terug­keer naar de bron namelijk het lij­den. Nu is het niet zo dat ik dol ben op lij­den maar wel dat ik het een mooi tegen­wicht vin­dt voor het als­maar streven naar geluk, dat de toon bepaalt van onze maatschappij.

‘Waar­toe zijn wij op aarde?’ vraagt Tijs van den Brink aan Jeroen Pauw in het pro­gram­ma ​‘Adieu God’. ​‘We zijn op aarde om een beet­je gelukkig te zijn’, zegt Pauw. ​‘Het is puur toe­val dat we hier op aarde zijn maar je kunt jezelf wel een missie geven. Ik zie het als mijn taak om te zor­gen dat de mensen met wie ik samen ben het dan leuk hebben, omdat ik me er dan goed bij voel.’
Het streven om het alti­jd maar leuk te hebben. En wat als het tegen­z­it, als een geliefde over­li­jdt, als het lev­en zo zwart als de nacht voelt. Je ver­drinkt in ver­dri­et en voelt je extra een­za­am omdat nie­mand weet hoe te rea­geren op jouw ver­dri­et. Hoe om te gaan met lij­den?

Deze ten­toon­stelling is han­dlei­d­ing om het lev­en te lev­en in al z’n complexiteit.

In het film essay is Iggy Pop aan het woord en daar­naast ont­moeten we mensen die in psy­chis­che nood zijn en een uitweg vin­den in het mak­en van gedicht­en, schilder­i­jen. We zien een onbek­ende kun­ste­naar die werkt aan een geheime instal­latie in zijn kelder, gespeeld door Houelle­becq zelf.
Een van hen is Anne-Claire, een vrouw die aan psy­choses lijdt en vol­gens Houelle­becq iemand die de stap­pen van z’n pam­flet door­lopen heeft, en haar psy­chis­che worstelin­gen heeft omgezet in won­der­lijke gedichten.

Deze exposi­tie gaat dan ook gaat over de waarde van het anders zijn, het indi­vidu dat niet per se gelukkig hoeft te zijn, maar wel zich kan uiten, schep­pen. De oproep om terug te keren naar de oor­sprong, het lij­den, klinkt vreemd, wie wil er nu lij­den. Maar het spreekt me aan in een maatschap­pij waar het streven naar geluk zijn de norm lijkt te zijn. 

In deze ten­toon­stelling gaan de werken van Hanne van der Woude en Thomas Zipp over deze mensen met een psy­chi­a­trisch verleden en die door cre­ativiteit daar boven uit komen. 

Het lichaam leeft, maar hoe en waar­van. Het heeft eten nodig, kled­ing, een huis. Het lichaam func­tion­eert bin­nen een economisch mod­el. In 2016 woonde ik een inter­view bij met de econoom Thomas Sedlácek. Het algemene idee is dat de economie een waarde­vri­je weten­schap is, gebaseerd op feit­en. Maar voor Sedlácek is de economie een prod­uct van onze beschav­ing. ​‘Zelfs het meest door­wrochte wiskundi­ge mod­el,’ zegt hij, ​‘is op de keper beschouwd een ver­haal, een para­bel, maar dat wiskundi­ge mod­el is onze poging om de wereld waarin wij lev­en op een rationele manier te door­gron­den.’
Economie zou weer in dienst moeten staan van menselijk welz­i­jn in de breed­ste zin van het woord; welz­i­jn in de vorm van vriend­schap, liefde, onder­linge betrokken­heid en de opti­male mogelijkheid te geni­eten van natu­ur en cul­tu­ur.
Hoe te ontsnap­pen aan de gedachte dat werk onze iden­titeit is, en op de hie­len gezeten door faalangst, burn outs. Het lichaam werkt en werkt en werkt.

Juist bij beeldende kun­st ligt de ​‘waarde’ in een imma­terieel vlak. De waarde van kun­st is een ongri­jp­baar gegeven, een ondefinieer­baar prod­uct waar­van je tóch weet dat het de mens goed zal doen. De ver­beeld­ing brengt je naar plaat­sen waar je nog niet bent geweest en vertelt je ver­halen die je nog niet kent. Het onbek­ende ont­dekken, daarin ligt een belan­grijke waarde van kun­st. En dat helpt weer om het oordeel buiten de deur te houden. Over goed en kwaad, over wat wel en niet zou mogen, morele oorde­len. Kun­ste­naars staan mid­den in het lev­en en onder­zoeken dat lev­en, daar kan wel een advies in zit­ten maar alti­jd op een com­plexe en ver­pak­te manier.
Kun­st leerde mij op een abstracte manier naar het lev­en en de daar­bij horende emoties kijken.

Adri­aan van Dis for­muleerde het belang van boeken als vol­gt: ​‘Als je een boek leest van de schri­jver Juan Gabriel Vasquez dan begri­jp je de donkere kan­ten van Colom­bia, als je dat leest begri­jp je Zuid-Ameri­ka beter, er zijn feit­en maar je hebt ook emoties en incon­se­quen­ties en daar gaan romans over. Lees een boek en je begri­jpt de wereld beter en mogelijk­er­wi­js jezelf.’
Het belang van de herin­ner­ing: mid­dels de voorgeschiede­nis begri­jp je een samen­lev­ing beter, de mens die nu leeft maar het verleden alti­jd met zich mee­draagt. Dat is terug te vin­den in de werken van David Favrod, Natas­ja Kens­mil en Aimee Zito Lema.

Veel mensen denken dat het in de kun­st om schoonheid draait maar eigen­lijk is de grotere motor de duis­tere kant van de mens. Als je naar de wereld kijkt is deze hele­maal niet zo fraai en juist dat moeten we leren accepteren. Geluk, en de focus hierop, cam­ou­fleert de donkere krocht­en van ons bestaan. Ik hou ook van duis­tere kun­st, omdat het je (in het geheim) verbindt met de min­der floris­sante eigen­schap­pen en onvol­maak­the­den die bij ieder mens ver­stopt onder de opper­vlak­te liggen. En je eigen duis­tere kan­ten onderken­nen is waarschi­jn­lijk het meest angstige avon­tu­ur.
Een dode dichter schri­jft niet meer. Het is dus belan­grijk dat u bli­jft lev­en, stelt Houelle­becq. Om die sim­pele reden heb ik het lichaam cen­traal gesteld. Ook om mezelf een beperk­ing te geven. Want er zijn natu­urlijk vele werken te vin­den voor een ten­toon­stelling over How to live, die reflecteert op het lev­en in zijn total­iteit. Ik heb voor deze werken gekozen, en er is een han­dlei­d­ing aan­wezig waar­bij ik bij ieder werk aangeef waarom ik dit spe­ciale werk heb gekozen. 

Al met al is het een han­dlei­d­ing voor het moeil­ijke lastige leven.

Kun­ste­naars: Gijs Ass­mann, Olga Bale­ma, Tom Lore de Jong, David Favroid, Valenti­na Gal, Nas­tas­ja Kens­mil, Klaas Kloost­er­boer, George Korsmit, Duran Lan­tink, Berend Strik, Hristi­na Tashe­va, Julie van der Vaart, Hanne van der Woude, Thomas Zipp, Aimee Zito Lema